Voor alles is een houding van waakzaamheid en nuchterheid vereist, zo blijkt uit het nummer van Christen Democratische Verkenningen, het kwartaalblad van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA. Waakzaamheid, omdat democratie en rechtsstaat nooit vanzelfsprekend zijn, zoals André Poortman in zijn artikel aangeeft. We moeten waakzaam zijn tegenover het afglijden van de liberale democratie naar een illiberale vorm ervan, als de machtenscheiding, politieke pluraliteit en persvrijheid sluipenderwijs worden ondermijnd.Theo Brinkel analyseert in zijn bijdrage de invloed van populistische retoriek in het Nederlandse debat en hoe die kan leiden tot verdere polarisatie, racisme en ondermijning van democratische waarden. Ook de resultaten van internationaal vergelijkend onderzoek naar de gevolgen van populistisch leiderschap stemmen somber, laat Eelke de Jong zien. Voor de langere termijn werkt populistische macht in economisch en in rechtsstatelijk opzicht niet goed uit voor het volk.

Volgens Hansko Broeksteeg lijkt het er wel op dat deze regering, mede onder invloed van de constructieve oppositie, vooralsnog de regels van de rechtsstaat respecteert. Niettemin is ernaar zijn mening sprake van het verwaarlozen van de fatsoensnormen en omgangsvormen tussen de drie staatsmachten (wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht) en van ‘rechtsstatelijk hooliganisme’. Uitspraken van politici die het gezag van ambten en instituties ondermijnen, illustreren disrespect voor rechtsstatelijke omgangsregels. Dit gedrag schaadt het vertrouwen in politieke en juridische instituties, aldus Broeksteeg.

Mogelijke strategieën

Behalve waakzaamheid is ook nuchterheid nodig. Nuchterheid, omdat het populisme nu eenmaal een gegeven is en here to stay. Ja, het populisme vraagt om een krachtig weerwoord, maar wel altijd vanuit de uitwisseling van argumenten in het maatschappelijke en politieke debat. Het is een populistische verleiding voor gevestigde partijen om mee te gaan in het simplistische vriend-vijanddenken en ongefundeerde kretologieën. De ander is geen vijand. Veel heilzamer is het om te luisteren, het gesprek aan te gaan, te zoeken naar de overlappende consensus in waarden, normen en wereldbeelden, en de ‘vrede voor de stad’ te zoeken. Op lokaal niveau zijn er goede voorbeelden, zoals Julien van Ostaaijen aantoont. Alspopulistische partijen deelnemen aan coalities, zoals Leefbaar Rotterdam in het verledendeed, kan dit zorgen voor een nieuwe balans tussen vernieuwing en continuïteit.Eenmaal aan de macht moeten populistische partijen volgens Léonie de Jonge blijvend van kritisch-constructieve oppositie worden voorzien. In essentie zijn er volgens haar drie mogelijke strategieën om met populistische partijen om te gaan: isoleren, bekritiseren of elementen van hen overnemen. Geen van deze strategieën is echter bewezen het effectiefst. In plaats van uiterst rechtse standpunten en kaders over te nemen, zouden mainstreampartijen zich volgens haar moeten richten op het versterken van de liberale democratie en het heroveren van de politieke agenda door geloofwaardige politieke alternatieven te bieden. Voor historisch determinisme is geen plaats, voor zelfgenoegzaam achteroverleunen evenmin. We lijken meer op Italië dan we zelf wensen, zo betoogt Catherine de Vries. Net als in Italië geeft in Nederland een technocratische bestuurder vrij baan aan een populistische partij om entertainmentpolitiek te bedrijven: politiek als een spel om aandacht in plaats van als een debat over wat van waarde is en als een vehikel voor beleid.

Onbenut kiezerspotentieel

Verder vindt u in deze CDV in het katern actualiteit onder meer een bijdrage van Lody van de Kamp die schrijft over de gevolgen van de oorlog in het Midden-Oosten voor ons eigen land. In zijn bijdrage ‘Vrede zoeken in oorlogstijd’ doet hij een oproep geen groepen tegenover elkaar te zetten, maar ze naast elkaar te plaatsen, en met elkaar in gesprek te gaan. Zo’n dialoog tussen moslims, christenen en joden, Palestijnen en Israëliërs zou het CDA actief kunnen ondersteunen.

De politicologen Tom van der Meer en Marcel Hanegraaff hebben voor dit CDV-nummer een artikel geschreven over het onbenutte kiezerspotentieel van het CDA. Ze hebben onderzoek gedaan naar de stille aannames over de rol van religie als oorzaak van de structurele neergang van het CDA. De gedachte is vaak: ontkerkelijking zorgt voor het verval van het CDA. Het blijkt toch iets anders te zitten.

Ook heeft dit CDV-nummer een interview met oud-commissaris van de Koning Jaap Smit. We zijn niet meer bang voor een boze God, maar voor het boze volk, zo stelt hij. We doen namelijk alles om het volk te pleasen. ‘We gaan de straat op en zeggen: “Zeg maar wat u wilt, dan gaan wij dat voor u regelen.” Er is leiderschap nodig, niet dat van de grote mond, maar van het goede verhaal.